Canlılar arasında fark gözetmeyen ve her zaman aktif konumda olan kara mayınlar, dünyada her yıl binlerce insanın hayatını kaybetmesine neden oluyor. "Görülmeyen ölümcül tehlike" olarak da nitelendirilen ve her birinin maliyeti sadece 1-2 dolar olan kara mayınlar, yaşam, ekonomik ve sosyal, yerleşim ile barış hakkını ortadan kaldıran silah türlerinden biri. 

 

Türkiye ve Kürdistan'da toplam kaç mayın olduğuna dair net bir bilgi bulunmuyor. Türkiye, 29 Mart 2013 tarihli raporunda, toprağa gömülü toplam 1 milyon 3 bin 943 karamayını olduğunu Birleşmiş Milletler’e (BM) bildirdi. Bunlardan 97 bin 446’sı askeri tesisler alanında, 906 bin 497’si ise sınır bölgelerinde. Bu mayınlardan 193 binin temizlendiği ve geriye 810 bin 943 mayının kaldığı belirtildi. Ancak sonraki süreçlerde, kalan mayınlardan kaçının temizlendiği bilinmiyor. Agirî, Erdexan, Êlih, Çewlîg, Bedlîs, Amed, Dîlok, Colemêrg, Îdir, Qers, Mêrdîn, Sêrt, Riha, Şirnex, Dêrsim ve Wan, binlerce mayının olduğu kentlerden bazıları. 

 

İHD'li Hüseyin Yaşar Sezgin

 

TÜRKİYE'NİN NET BİR PROGRAMI YOK 

 

Uluslararası Mayın Yasaklama Anlaşması (Ottawa Sözleşmesi),  mayınlara karşı ilk anlaşma olarak biliniyor. Söz konusu anlaşma, 3 Aralık 1997’de imzaya açıldı. Türkiye, 1998 yılında mayın kullanımı yasaklandı. 2003 yılında sözleşmeye katılım Meclis’te kabul edildi. 2004 yılında ise sözleşmenin taraf devletlerinden olundu. Ancak Türkiye’nin mayınları tamamen temizleme noktasında hala net bir programı bulunmuyor. Türkiye’ye, mayın ile kirletilen alanların temizlenmesi konusunda 01 Mart 2022 tarihine kadar süre verildi. Türkiye, bu süreyi 2025 yılı sonuna kadar uzattı. Söz konusu tarih, mayınların tamamen temizleneceği bir tarih değil. Mayınların tamamen ne zaman temizleneceğinin belirleneceği bir tarih.

 

DÊRSIM'DE 10 BİNİ AŞKIN KARAMAYIN 

 

Karamayınlar, özellikle Kürdistan kentlerinde birçok ailenin köylerine geri dönüşlerine de engel teşkil ediyor. Bu kentlerden birisi de Dêrsim. İnsan Hakları Derneği (İHD) Dêrsim Şubesi verilerine göre, kentte 10 bin 557 karamayın bulunuyor. 1993-94 yıllarından 2019 yılına kadar en az 6'sı çocuk 12 kişi hayatını kaybetti. Onlarca kişi de mayın patlaması nedeniyle yaralandı. 

 

BOŞALTILAN BÖLGELERDE MAYINLAR BULUNUYOR

 

İHD Dêrsim Şubesi yöneticilerinden Hüseyin Yaşar Sezgin, mayınlı araziler nedeniyle yurttaşların yaşamlarının risk altında olduğunu belirtti. Dêrsim’in onlarca köyünde mayınların olduğuna dikkati çeken Sezgin, "Bu coğrafyada her yıl kesinlikle bununla ilgili bir şekilde patlama oluyor. Pülümür’den tutun da Xozat’a (Hozat) ve Pulur’a kadar birçok yaylada patlamalar oluyor. Özellikle yaylacıların olduğu yerlerde insansızlaştırma politikaları uygulandı. Buna rağmen bir süre sonra insanlar geri dönüş yaptı. Boşaltılan köyler, yaylalara gelen insanlar yaşam inşa etmeye çalıştı. Bir süre sonra geri dönüşlerle gördük ki bu mayınlı arazilere giriş yapılmıştı ve ölümler olmaya başladı" diye konuştu. 

 

'MAYINLAR YER DEĞİŞTİRMİŞ OLABİLİR'

 

Sezgin, Türkiye'nin mayınları temizleme noktasında yükümlülüklerini yerine getirmedini söyledi. 90’lardan bugüne yaşanan doğal afetlerden dolayı mayınların yer değiştirmiş olabileceğini ifade eden Sezgin, 2019'da Nupelda (4) ve Ayaz (8) Güloğlu kardeşlerin yaşamını yitirdiği olayı hatırlattı. Sezgin, "Bunu Nupelda ve Ayaz kardeşlerin yaşamını yitirmesinde de görmüştük. Bu olay yerleşim yerinin tam ortasında bir yerdeydi” dedi. 

 

"Dêrsim’in her bölgesinde mayınlı arazi var" diyen Sezgin, uyarı levhalarının riski azaltmadığını vurguladı. Sezgin, "Çünkü 1993'ten bu yana çok sayıda sel ve heyelan meydana geldi. Keza depremler ve benzeri durumlarda da o mekanizma yer değiştiriyor. Belki ilk başlarda bir köyün yüz metre ilerisinde olan mayın bugün tam olarak o köyün altında ya da insanların yaşadığı yerlerde yer alıyor" diye kaydetti.  

 

Mayınların bir an önce temizlenmesi gerektiğini ifade eden Sezgin, şunları söyledi: "Geri dönecek insanların bu yaylalarda, ormanlık alanlarda huzurlu bir şekilde güvenle yaşaması gerekiyor. Yaylacılar ve hayvancılar için, köylerde yaşayanlar için bu mayınların temizlenmesi gerekiyor."

 

MA / Şirvan Şilan Çil