Salgın dolayısıyla işini kaybedenlere kamu bankalarınca verilen “Temel ihtiyaç destek kredisi” ile zor durumdaki esnafa sağlanan “Nefes kredisi”nde geri ödeme sorunu yaşanıyor. 5 bin TL'den 10 bin TL’ye kadar faizsiz kullanılan kredilerde takibe düşme oranı en fazla Hakkari, Şırnak ve Ağrı gibi Kürt illerinde yaşandı. 

 

Ekonomik kriz, yüksek enflasyon ve TL’deki değer kaybı üzerine gelen pandemi koşulları, yurttaşları borç batağına sürükledi. Yılın başından bu yana bireylerin kredi kartı ve kredili mevduat hesabı harcamaları hızla arttı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) üçüncü çeyrek Fintürk verilerine göre, 9 ayda kredi kartı harcamaları toplamda yüzde 30,44 arttı, en yüksek artış gösteren il ise yüzde 43,44 ile Hakkari oldu. Kredili mevduat hesabı (KMH) harcamalarında da toplamda yüzde 41,31 yükselme kaydedilirken en fazla artış gösteren il yüzde 59,1 büyümeyle Dersim’de yaşandı. Kriz nedeniyle borca yönelen yurttaşlar, vadesi geldiğinde borcunu ödeme sorunu yaşıyor. BDDK verilerine göre, takipteki krediler toplamda yüzde 21,88 olurken, Hakkari’de bu oran yüzde 112,7 olarak kaydedildi. 

 

HAKKARİ VE AĞRI'DA İKİ KATINI AŞTI 

 

Kürt illerinde bireysel kredilerde takibe düşen kredi miktarı ikiye katlandı. BDDK verilerine göre, Hakkari'de takibe düşen alacak miktarı 2020 yılı sonuna göre yüzde 112,7 arttı, Ağrı'da yüzde 110, Muş'ta yüzde 84,5, Urfa'da yüzde 79,7, Diyarbakır'da ise yüzde 78,2 artış yaşandı. Toplam bireysel kredilerde takibe düşen kredi miktarında artış yüzde 21,88 olurken en düşük artış ise yüzde 4 ile Ankara'da hesaplandı. 2020 yılı sonunda 11.6 milyar lira olan bireysel kredilerde takipteki alacak miktarı bu yılın 9 ayı sonunda 14.1 milyar liraya çıktı.

 

HALK KREDİ KARTINA YÜKLENDİ 

 

Alım gücü düşen yurttaşların kredi kartı ve kredili mevduat hesabı harcamalarına yüklendi. Verilere göre bireylerin kredi kartı kullanımında yıl sonuna göre büyüme yüzde 30,44 seviyesine çıktı. Buna göre en düşük artış yüzde 19,3 ile Kocaeli'de yaşanırken diğer tüm illerde yüzde 20’nin üzerine çıktı. İllere göre en fazla kredi kartı harcamasının arttığı il yüzde 43,44 ile Hakkari, yüzde 42,23 ile Şırnak, yüzde 39,51 ile Van, yüzde 37,53 ile Ağrı, yüzde 37,3 ile Bitlis izledi. 

 

KMH'DE DERSİM İLK SIRADA 

 

BBDK, kredili mevduat hesabı (KMH) kullanımı da toplamda yüzde 41,31 olarak hesapladı. KMH kullanımının en çok arttığı il yüzde 59,1 ile Dersim oldu. Dersim’i yüzde 54,6 ile Şırnak, yüzde 51,6 ile Kilis izledi. En düşük artış yüzde 30,3 yükseliş ile Trabzon'da yaşandı. 

 

İTİRAZ YOLU KAPALI  

 

Hakkari’deki borç sorununun özelikle pandemi sürecinde verilen tüketici destek kredilerinden kaynaklandığına dikkati çeken avukat Arif İliş, sadece Yüksekova ilçesinde 200’den fazla icra takip dosyasının açıldığını kaydetti. Sözleşmeden kaynaklı icralara itiraz yolunun kapalı olduğunu vurgulayan avukat İliş, aksi halde icra itiraz tazminatının ortaya çıkacağını söyledi. 

 

TAKİBE DÜŞMEYİ GÖZE ALDILAR

 

Pandemi dolayısıyla 5 bin TL’den 10 bin TL’ye kadar verilen kredinin ilk başta insanlara küçük ve faizsiz olmasından dolayı cazip geldiğini dile getiren avukat İliş, “İnsanlar ödeyebileceklerini düşündüler. Ancak 2 yıl boyunca neredeyse hiç gelirleri olmadı. 10 bin TL’ye tenezzül eden insanlar daha sonra bu parayı ödeyemeyeceğini düşünemedi. İnsanlar şu an elektrik faturalarını ödeyemiyor. Günlük geçimini sağlayamıyor. 5 bin 10 bin krediyi hayli hayli ödeyemiyor. İnsanlar takibe düşmeyi göze aldı. Çünkü ödeme kabiliyeti yok” dedi. 

 

BANKALAR TAŞINMAZ ALDI! 

 

İnsanların borcunu ödemek istediğini ve bunun için taksitleme dahil birçok seçenek üzerine düşündüğünü de ifade eden İliş, “Esnaf kredilerinde neredeyse sıfır faizle borç kapatma kampanyaları var. Fakat esnaf borcu peşin yani tek seferde ödeyecek parayı bulamıyor. Bankalar son 20 ay içerisinde bölgede icradan taşınmazlar satın almaya başladı. Bu ilk kez yaşanıyor. Burada kimse kimsenin evini, arsasını ne alır ne satar. Ama vatandaş diyor ki ‘benim evim, tarlam icradan iyi paraya gitsin, devletin kredisi kapansın geri kalanıyla da diğer borçlarımı ödeyeyim’. Bu durumda olan çok sayıda insan var. Özelikle tarım ve esnaf kredisi kullananlarda çok yüksek. Banka mecburen taşınmazı kendi adına geçiriyor daha sonra sitesinde satışa çıkarıyor. Çünkü bölgede ödeme kabiliyeti sıfır” diye belirtti. 

 

2015’TE BAŞLADI 

 

Ödeme gücündeki düşüşün bu yıl patlak verdiğini ancak asıl sorunun 2015 yılında yaşanan sokağa çıkma yasaklarıyla başladığına işaret eden avukat İliş, “Sorun pandemide patlak verdi. Ancak ödeme kabiliyeti bu bölgede 2015 yılında kaybedildi. Bu sürecin biteceği düşünülürken pandemi üzerine geldi. 5-6 yıllık ekonomik bocalama yaşandı ve insanlar tükendi. Gidenin üstüne koyamadılar. 2015 - 2016’da tarım ve ticari hayat sekteye uğradı. İnsanlar toparlanmak için kredi ve başka işlere bulaştılar. Üstüne de pandemi gelince düzeltemediler” diye konuştu.

 

MA / Sedat Yılmaz