HABER MERKEZİ - Yüzlerce kadının katledildiği 2024 yılında, savaş, tecrit, sömürü, göç, çocuk, hayvan ve doğa katliamlarına karşı direnişten vazgeçmeyen kadınların yol ve çözümü “Jin, jiyan, azadî” sloganında somutlaştı.
Erkek egemen sistemin baskıları her geçen gün artarken, kadınlar mücadelelerinden 2024 yılından da geri adım atmadı. Bir yılı daha mücadeleyle geçiren kadınlar, artan saldırı, gerici baskı ve dayatmalara karşı kazanımlarından vazgeçmedi, yaşamak için direndi. Erkek şiddeti ve katliamlara karşı sokaklarda; tarikat ve cemaat düzenine, savaş, tecride, özel savaşa, ayrımcı ve cinsiyetçi eril politikalara karşı seslerini, itirazlarını yükseltti.
YERELLERDE EŞİT TEMSİLİYET
Seçim gündemiyle (31 Mart yerel seçimler) 2024 yılına giren kadınlar, bir önceki yıl katledilen 320 kadının hesabını sormak için sokaklara çıkarak, iktidarın kadın düşmanı politikalarını teşhir etti. Yaşamın her alanında özne olarak yer almak isteyen kadınların yerel seçimlerdeki gündemi eşitlik oldu. Eşitlik İçin Kadın Platformu (EŞİK), seçim öncesi “Eşit Yurttaşlık Hakkı ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele, Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Kent Planlaması, Kadınların Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Açıdan Desteklenmesi ile İklim Değişikliğine ve Afetlere Dirençli Ekolojik Kentler” şeklinde 5 acil şartını açıkladı. Eşit temsiliyeti esas olan tek parti ise Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) oldu. Eşbaşkanlık sistemiyle girdiği seçimlerde 3’ü büyükşehir olmak üzere 78 belediye (3 belediye eşbaşkanı istifa etti) kazanan DEM Parti, tüm mekanizmalarda eşitliği sağladı.
KAZANIMLAR GÜÇLENDİRİLDİ
Kadın kazanımlarına yönelik saldırıların hiç bitmediği yılda, DEM Parti’nin kazandığı kentlerde uygulanan eşbaşkanlık sistemi umut oldu. Tüm belediyelerde, şiddete karşı kadınlara hukuki destek vermek için barolarla anlaşmalar yapıldı. Kayyımlar tarafından kapatılan kadın kurumları yeniden açılırken, ilklere de imza atıldı. Şirnex’te Taybet Ana Dayanışma Merkezi, Agirî'de Zîn Kadın Dayanışma Merkezi, Pirsûs’ta Kadın Dinlenme Evi, Wan’da Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Araştırma Merkezi, Peyas’ta Kadın Merkezi, Wêranşar'da Kadın Dayanışma Merkezi ve Cizîr’de Kadın Politikalar Müdürlüğü açıldı. Kadınların haklarını korumak adına sendikalarla yapılan anlaşmaların yanı sıra ulaşımda kolaylaştırıldı ve JINKART sisteme geçirildi.
KAYYIM SALDIRILARI
Ancak yerel yönetimlerdeki kazanımlara yönelik tahammülsüzlük bu dönemde de sürdü ve İçişleri Bakanlığı kararıyla 5’i DEM Partili, 2’si CHP’li olmak üzere 7 belediyeye kayyım atandı. Kayyımların ilk faaliyetleri yine kadın düşmanlığı oldu. Belediye bünyesindeki kadın kurumları işlevsizleştirildi. Êlih Belediyesi kayyımı, Kadın Müdürlüğü’ne erkek koordinatör görevlendirirken, Kadın Spor Kompleksi'nin tabelasındaki Kürtçe “Kompleksa Werzîşê Ya Jinê” tabelası indirildi. Yerine “Batman Belediyesi Spor Kompleksi” tabelası asıldı. Mêrdîn Büyükşehir Belediyesi kayyımı, Kadın ve Gençlik Daire Başkanlığı’na erkek atadı.
DEMOKRASİ İÇİN KADINLAR
İrade gaspına karşı kadın kurumları, “Demokrasi İçin Kadınlar” oluşumunu kurarak, “İrademizi gasp etmenize, kadın kazanılmalarını yok etmenize izin vermeyeceğiz" diyerek mücadele çağrısında bulundu. Kürt kadınların çatı örgütlenmesi olan Özgür Kadın Hareketi’nin (Tevgera Jinên Azad-TJA) çağrısıyla kayyımlara karşı alanlara çıkan kadınlar, mücadelenin en ön saflarında yer aldı. “Jin, jiyan, azadî” sloganıyla erkek egemen zihniyete karşı yükseltilen ilk tepkilerden biri de uzman çavuş Musa Orhan tarafından tecavüz edilerek, intihara sürüklenen İpek Erin annesi annesi Hakime Kılınç’tan geldi.
GÜLİSTAN DOKU’DAN HALA HABER YOK
Kadınlar 2024 yılında da, Munzur Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Çocuk Gelişimi Bölümü öğrencisi olan ve 5 Ocak 2020 tarihinden bu yana haber alınamayan Gülistan Doku’nun akıbetini sormayı sürdürdü. En son üvey babası polis olan Zaynal Abarakov ile bir pastanenin önünde tartıştıkları görülen Gülistan Doku’nun akıbeti aradan geçen 5 yıla rağmen aydınlatılmazken kadınlar, 2024’te de “Gülistan Doku nerede?” demekten vazgeçmedi. 5 Ocak’ta birçok yerde alanlara çıkan kadınlar, faillerin peşinde olduklarını duyurdu.
FAİLLER ÖDÜLLENDİRİLDİ
Bir günde 8 kadının katledildiği 2024 yılında, şiddet ve katliam faillerine ya “ödül” gibi cezalar verildi ya izinli çıkıp kadınları katlettiler ya da hiç tutuklanmadılar. Bu faillerden bazıları şöyle:
* Cezaevinden izinli çıkan T.Y., boşandığı Özlem Şımarık'ı katletti.
* Boşanmak isteyen K.T. adlı kadını öldürmekle tehdit eden A.S., “Kadına karşı tehdit” suçuyla yargılandığı davada cezasız bırakıldı.
* Antep Bölge Mahkemesi, Hasret Tutal’ın müebbetle yargılanan faili Şervan Gülel’e “iyi hal” indirimi uygulanarak verilen 25 yıl hapis cezasını onadı.
* Sude Naz Atak’a şiddet uygulayan ve 18 suç kaydı bulunan Yılmaz Akman hakkında tahliye kararı verildi.
* Evli olduğu Dilek Bitgin’i ateşli silahla öldürmeye teşebbüs eden Ahmet Bitgin’in duruşmasında mahkeme heyeti, “Kasten yaralama” suçundan ceza vererek, tahliye etti.
* Denizli'de cezaevinden izinli çıkan Mehmet Ali Elbeli, evli olduğu Müge Elbeli'yi katletti.
* M.Ş.’yi alıkoyarak cinsel saldırıda bulunan korucu Bişar Atlı tahliye edildi.
NE SAĞLIĞA NE DE ADALETE ERİŞİLDİ
Yargı mekanizmaları, kadınları da çocukları da şiddetten ve katledilmekten korumadı.
* Muğla'da Senem Kıvrık’ı katleden Muhittin Kıvrık’ın 3 ay uzaklaştırma kararı vardı.
* Konya’da Elif Ceren Arslan’ı katleden Emrah Demirkıran hakkında uzaklaştırma kararı vardı.
* Ankara’da Serap Doğan’ı katleden Selahattin Özdemir hakkında uzaklaştırma kararı vardı. Serap Doğan’ın Kadın Destek Uygulaması (KADES) butonuna bastığı ancak eve gelen polislere “yanlışlıkla butona bastığını” söylediği için polislerin evden ayrıldığı ortaya çıktı.
* Antalya’da Fadim Temirhanoğulları’nı katleden Savaş Temirhanoğulları’nın 3 aylık uzaklaştırma kararı vardı.
* Antalya’da Antika Ayer’i katleden Vezir Ayer hakkında uzaklaştırma kararı vardı.
* İstanbul’da Simge Karakiraz’ı katleden Birkan Karakiraz hakkında uzaklaştırma kararı vardı.
* Bursa’da Derya Pas’ı katleden Güner Aydın hakkında uzaklaştırma kararı vardı.
* Manisa’da Selda Elle’yi katleden Gökhan Eller hakkında uzaklaştırma kararı vardı.
Kadınlar yargıya ulaşamadıkları gibi sağlığa da ulaşamadıkları için yaşamlarından oldu. Şirnex’in Elkê (Beytuşebap) ilçesinde doğum için hastaneye kaldırılan Dilan Durmuş’a, "kadın doğum uzmanı yok” denilerek müdahale edilmedi ve kanamadan yaşamını yitirdi.
11 AYDA 347 KADIN KATLEDİLDİ
Kadına yönelik şiddeti, önleyici bir yayın yerine “hikayeleştirerek” veren iktidar yanlısı yayınlarıyla fail erkeklere çanak tuttu. JINNEWS’in 11 aylık şiddet çetelesine göre, 347 kadın katledildi, 195 kadın ise şüpheli şekilde yaşamını yitirdi. Kadınları korumayan mekanizmalar katledildiklerinde ise “alacaklı” olarak ailelerinin kapısına dayandı. İskenderun'da dini nikahlı olduğu korucu Turgay Kaya tarafından iki çocuğuyla birlikte katledilen Selma Abacı’nın elektrik borcu nedeniyle annesinin evine haciz gönderildi.
ÜNİFORMALI ŞİDDETİ
Üniformalılar bu yıl da kadın ve çocukları katletti. Kadın ve çocukların kaybedilme ve katledilmelerinde faillerin önemli bir kısmı polis, korucu ve uzman çavuş gibi üniformalılar oldu.
* Hatay’ın Erzin ilçesinde, uzman çavuş Alaattin Gözen evli olduğu Elif Gözen’i katletti.
* Kocaeli’nin Gölcük ilçesinde, emekli astsubay Erdoğan Canbazoğlu (71) evli olduğu Dursine Canbazoğlu'nu (67) katletti.
* Adana’nın Seyhan ilçesinde, uzman çavuş Gökhan Çelik evli olduğu kadını katletti, 3 kişiyi de yaraladı.
* Mêrdîn’in Artûklû ilçesinde, polis H.Ş., evli olduğu M.Ş. ve oğlu K.H.Ş.'yi katletti.
* Ankara’da, komiser yardımcısı Veysel Ö. evli olduğu kadını ve iki çocuğunu katletti.
KADIN GAZETECİLER HEDEFTE
Taciz, tecavüz, şiddet ve katliam faillerini açığa çıkaran kadın gazetecilere yönelik şiddet, tehdit, gözaltı ve tutuklama 2024 yılında arttı. Kadın gazetecilerin hakları gasp edildi ve mesleklerini icra etmeleri engellendi. Mezopotamya Kadın Gazeteciler Derneği’nin (MKG) verilerine göre, 9 kadın gazeteci 2024 yılını cezaevinde karşılamak zorunda kaldı. MKG’nin her ay açıkladığı raporlarına göre ise, 2024 yılında 21 kadın gazeteci gözaltına alındı. 7’sine soruşturma açıldı 8 gazeteci ise tutuklandı. Çok sayıda kadın gazeteciye hapis cezaları verilirken, 5 kadın gazeteci hala tutuklu.
KADINA BÜTÇEDEN 38 KURUŞ
Meclis Genel Kurulu’na gelen 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi’nde kadına 5 milyar 941 milyon 139 bin lira ayrıldı. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı için 407 milyar 10 milyon 627 bin liralık bütçesinden, “Kadının güçlendirilmesi”ne 5,9 milyar, “Ailenin korunması ve güçlendirilmesi” için 16 milyar 666 milyon 881 bin lira ayrıldı. Ayrılan bütçe kadın nüfusuyla karşılaştırıldığında bir kadına yıllık yaklaşık 139.3 TL bütçe düşerken, günlük düşen bütçe ise 38 kuruş oldu.
KADINLAR ALEYHİNE PAKET VE PLANLAR
Kadın düşmanı politikalarını yıl boyu sürdüren AKP iktidarı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından hazırlanan “Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesi Vizyon Belgesi ve Eylem Planı” kapsamında “Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesi Kurulu” oluşturuldu. AKP, bu politikalarla boşanmayı zorlaştırmayı hedeflerken “nafaka” hakkı başta olmak üzere kadın kazanımlarını tartışma konusu yaptı. Planın tanıtımında konuşan Bakan Göktaş, aile bağlarının zayıfladığını ileri sürerek, “Ülkemizde evlilikler azalıyor, boşanma sayıları artıyor, evlilik yaşı yükseliyor. Nüfusumuz giderek yaşlanıyor” sözlerini sarf etti.
Tepki çeken bir diğer gündem ise 9’uncu Yargı Paketi’nde yer alan “kadının soyadı” düzenlemesi oldu. Ancak kadınların mücadelesi sonucunda, kadınların evlendikten sonra kendi soyadlarını tek başına kullanamayacağını içeren madde, 9'uncu Yargı Paketi'nden çıkarıldı. “Yenidoğan” çetesi ihmalleriyle gündeme gelen Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu, azalan nüfusa dikkat çekerek, “Cumhurbaşkanımızın dediği gibi her evin 3 tane çocuğu olması lazım” sözlerini kullandı.
MECLİS’TE ERKEK ŞİDDETİ
Kadın düşmanı söylemlerin üretildiği Meclis’te darp, hakaret, şiddet, cinsiyetçi küfürler havalarda uçuştu. Kadınların kazanılmış haklarının hedef alındığı Meclis’te, haklarını savunan kadın milletvekilleri saldırıların hedefi oldu. AKP’lilerin saldırısı sonucu DEM Parti Grup Başkanvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit’in kaşı yarıldı. Gülistan Kılıç Koçyiğit, saldırıya “Baskı, zor aygıtları ile hukuksuzlukların meşrulaştırmasına izin vermeyeceğiz” sözleriyle karşılık verdi.
ÖZEL SAVAŞ VE ÖRGÜTLÜ KADIN GÜCÜ
Kürdistan’da fuhuş, uyuşturucu, ajanlaştırma ve zorunlu göç gibi yöntemlerle uygulanan özel savaş politikaları, bu yıl örgütlü kadın gücüne çarptı. Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) Kadın Meclisi’nin gerçekleştirdiği “Özel savaşa karşı kadın buluşmaları”nda özel savaş politikalarına karşı kadınların örgütlenmesi öne çıktı. Yine Özgür Kadın Hareketi (Tevgera Jinên Azad-TJA) da özel savaş politikalarına karşı nasıl örgütlenilmesi gerektiği içeriğiyle atölyeler düzenledi. Ayrıca “Abdullah Öcalan'a özgürlük Kürt sorununa çözüm” kampanyası kapsamında gerçekleştirdiği “Özgürlük Okumaları” etkinliklerine kadınların katılımı ve tartışmaları yoğun oldu.
BARIŞ ANNELERİ
Yıla Abdullah Öcalan’a yönelik tecridin sonlandırılması ve Kürt sorununun demokratik çözümü talebiyle başlayan Barış Anneleri, bu yılda mücadelenin en önünde yer aldı. Abdullah Öcalan’dan haber alınamaması üzerine 27 Kasım 2023’te cezaevlerinde başlatılan açlık grevi, 2024’de de sürdü. Birçok kentte 4 Aralık’tan itibaren adalet nöbeti tutan anneler, cezaevleri önünde “Özgürlüğe Ses Ver” eylemleri gerçekleştirdi. 8 Mayıs’ta Adalet Bakanlığı ile görüşmek için Ankara’ya giden anneler, bakanlığın yoluna dahi yaklaştırılmadı. Ancak pes etmeyen anneler ve tutsak yakınları, 22 Mayıs’ta Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un Özel Kalem Müdürü Büşra Selek ve Tetkik Amiri İrfan Yılmaz ile 12 Haziran’da da Bakan Yılmaz Tunç'la görüşerek taleplerini iletti.
Savaşın sonlandırılması ve ölümlerin yaşanmaması için mücadele veren annelere yönelik saldırılar da yıl boyunca gündemden düşmedi. Amed’de 23 Ocak’ta yapılan ev baskınında 83 yaşındaki Sıdıka Süleymanoğlu gözaltına alındı. Şirnex’in (Şırnak) Cizîr (Cizre) ilçesinde 2016 yılında “Örgüte üye olmak" iddiasıyla tutuklanan ve 3 yıl sonra tahliye edilen 65 yaşındaki Selamet Tetik hakkında verilen 7 yıl 6 ay hapis cezası Yargıtay tarafından onandı. Kararın ardından Selamet Tetik, tutuklanarak Şırnak T Tipi Kapalı Cezaevi’ne götürüldü. Wan’ın (Van) Artemêt (Edremit) ilçesinde "Örgüte yardım etmek" iddiasıyla mahkemenin verdiği 2 yıl 1 aylık hapis cezası sonrasında 9 Mayıs 2022’de tutuklanan ve cezasının bir yıl ertelenmesi üzerine 7 Eylül 2022’de serbest bırakılan 81 yaşındaki Makbule Özer, Adli Tıp Kurumu’nun “cezaevinde kalabilir” raporu üzerine 22 Nisan’da tutuklandı. 254 günün ardından infazını tamamlayan hasta tutsak Makbule Özer, 31 Ağustos’ta tahliye oldu. Êlih’in Kercews (Gercüş) ilçesine bağlı Bilêxşê köyünde yapılan operasyon kapsamında gözaltına alındıktan sonra serbest bırakılan Emine Kaya (54), Nezete Bölek (58) ve Sare Kaya (59) savcılığın itirazı üzerine 13 Temmuz’da tutuklandı. Cezaevi girişinde çıplak arama dayatmasına maruz kalan kadınlar, 26 Ekim’deki ilk duruşmalarında tahliye edildi.
EMİNE ŞENYAŞAR KAZANDI
Riha’nın Pirsûs (Suruç) ilçesinde 14 Haziran 2018 tarihinde AKP eski milletvekili İbrahim Halil Yıldız’ın koruma ve yakınları tarafından eşi ve iki oğlu katledilen Emine Şenyaşar’ın Adalet Nöbeti kazanımla sonuçlandı. Oğlu Fadıl Şenyaşar’ın serbest bırakılması talebiyle 9 Mart 2021'de Urfa Adliyesi önünde eyleme başlayan Emine Şenyaşar’ın talebi 18 Ekim’de Malatya 3'üncü Ağır Ceza Mahkemesi'nde görülen duruşmada Fadıl Şenyaşar’ın tahliye edilmesiyle karşılık buldu. Oğlunun tahliye olmasıyla Emine Şenyaşar, katledilen eşi Hacı Esvet Şenyaşar ile oğulları Celal ve Adil Şenyaşar için 6 yıl 4 ay sonra taziye kurdu.
8 MART VE 25 KASIM EYLEMLERİ
8 Mart Dünya Kadınlar Günü dolayısıyla birçok kentte açıklama yapan kadınlar, eril sistemin saldırılarına karşı mücadelenin süreceği vurgusu yaptı. Tek ses olan kadınlar, “Haklarımızdan, hayatlarımızdan, bedenlerimizden, kimliklerimizden, kentlerimizden, iş yerlerimizden vazgeçmiyoruz” dedi.
25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü nedeniyle dört bir yanda alanlara çıkan kadınlar, Diyarbakır Valiliği’nin “Jin, jiyan, azadî” sloganına getirdiği yasak kararına, “Bıkmadan haykıracağız. Jin, jiyan azadî” diyerek, yanıt verdi. Bu yıl ilk kez erkekler de 25 Kasım’da sokağa çıktı. Erkekler, Amed’de gerçekleştirdikleri açıklamada “Jin, jiyan, azadî” sloganı attı.
ÇOCUKLAR İÇİN ALANDAYDILAR
Erkekler bu yıl kadınlarla beraber çok sayıda çocuğu da katletti. Narina Güran ve katledilen tüm çocuklar için alanlara çıkan kadınlar, devletin önleyici politikalarının olmamasını protesto etti.
JIN JIYAN AZADÎ
Tüm bu yaşananlara karşı kadınlar, mücadeleden bir adım geri atmadı. İran’daki direnişin yıl dönümünde "Sesimizle, sloganlarımızla ve ‘Jin, jiyan, azadî' ruhuyla sokaklarda olalım" çağrısı yapan kadınlar, çözümün de bu sloganda olduğunu haykırdı.
KADINLAR ÇÖZÜM İÇİN SINIRDA
Yıl bitiminde kadınların gündemi de Kuzey ve Doğu Suriye’ye yönelik saldırılar ve Suriye’deki gelişmeler oldu. Barışta ısrar eden kadınlar, bu saldırılara karşı da susmadı. Sınırda yürüyüş gerçekleştiren Barış Anneleri, savaş ve çatışmaların çözüm olmadığına işaret ederek bir kez daha "artık yeter" dedi.
Yıl bitiminde yaşananlar; kadınların sömürüsüz, şiddetsiz, savaşsız, bir dünya için 2025 yılında da mücadelelerinin soluksuz süreceğini gösterdi.
Yarın: Cezaevleri
MA / Zemo Ağgöz