NAVENDA NÛÇEYAN - Endama Kordînasyona Meclisa Îştarê Çîçek Cengîn, êriş û ambargoya li ser Mexmûrê şermezar kir û diyar kir ku rêyên hatine girtin di aliyê tenduristî û jiyanê de rê li ber pirsgirêkan vedike û got: “Wargeha ku di bin sîwana Neteweyên Yekbûyî de ye tu gav navê avêtin û bêdenge. Her wiha di bin çavdêriya NY’yê de ev êriş tên kirin. Ji ber vê yekê jî NY erk û berpiryariya xwe bi cih nayne”

 

Partiya Demokrat a Kurdistanê (KDP) ev sê sal in Wargeha Penaberan a Mexmûrê dorpêç kiriye. Piştî ku ji peywirdarên Konsolosxaneya Hewlêrê Osman Kose di 17'ê Tîrmeha 2019'an de hate kuştin û ji wê rojê ve jî PDK'ê ambargo daniye ser wargehê. Wargeha ku beriya ambargoyê bi êrişan re rû bi rû mabû, piştî ambargouê ev êriş berdewam kirin. Endama Koordînasyona Meclisa Îştarê Çîçek Cengîn, têkildarî rewşa dawî ya Mexmûrê axivî.

 

‘TECRÎT AMBARGOYA LI SER WARGEHÊ KURTIR DIKE’

 

Çîçek, anî ziman ku nêzî 4 sal in ambargoya giran li ser Wargeha Şehît Rûstem Cûdî de tê meşandin hîn berdewam dike û wiha got: “Tecrîda girankirî ya ku li ser Rêber Apo tê meşandin, cezayê lê tê birîn li dijî mirovahiyê ye. Ev tecrîda ku tê meşandin li derveyî qanûnan e. Her çixwasî tecrît tê girankirin êriş û lîstokên li ser gelê Kurd û bi taybetî jî ambargoya li ser Wargeha Şehît Rûstem Cûdî giran dibe. Ev 29 salin bi armanca ji bo Kurdistanek û rêvebiriyek azad şoreş tê meşandin. Ev hemû jî girêdayî tecrîdê ye. Bi girankira tecrîdê ve ambargoya li ser wargehê jî kurtir dibe. Ambargoya ku hatiye danîn ne destpêke. Bi carane li wargehên  derbas bûyî yên ku di bin herêmên Başûrê Kurdistanê wargehên ku hatine gûhertin de ambargoyên cuda cuda, biryar û êrişên cuda cuda tên meşandin. Bi provakasyon û êrişên ku xwesteka belavkirina gelê wargeha, xwesteka bê hêvî xistina gelê wargehêye ku dev ji vê dozê berdayînê de, nêzîkatiyên cuda yên ku kiryarên dewleta Tirkiye dixwaze pêk bîne. Tirkiye dixwaze bi destên PDK’ê yê xayîn ku îro li ser kare jî bi destên wî dide pêkanîn. Li wargehên din ên cuda jî gel rastî êriş, talan û ambargoyan hatine. Herî dawî li wargehê waye bikeve sala xwe ya 4’emîn ambargoyek mezin taybetî li ser wargehê tê meşandin. Ji bo ne derbasbûyîna gelê wargehê herêmên ên li Başûrê Kurdistanê taybetî jî di navbera Hewlêr û Mexmûrê de girtina rêyên heyî bixwaze nexwaze li ser gelê wargehê ji destpêkê ve bandorekê neyînî da çêkirin.”

 

‘GELÊ WARGEHÊ AMBARGOYÊ PÛÇ KIR’ 

 

Çîçek, bi lêv kir ku ji ber rêyên hatine girtin di milê aborî, jiyanê û tenduristiyê de bandorek mezin li ser gelê wargehê kiriye û wiha domand: “Lê belê gelê wargehê ji demek şûnde hêdî hêdî li gor derfet û alternatîfên xwe ji bo vala derxistina provakasyon û êrişên di nava berwedan û hewldanê de ne. Di bin navê ambargoyê de êrişên li ser gelê wargehê tê meşandin milê xwe yê derûnî û fîzîkî ve ji bo tunekirina gelê wergehê û ji bo bandorkirina ambargoyê bi hemû hewldan û berxwedanên xwe ambargoyê vala derxistiye. Ji ber vê yekê gelê wargehê îro ji bo ku mihtacê Hewlêrê û hikûmeta herêmê ya Kurdistanê û PDK’ê nebe hewl dide bi hemû derfetên xwe pêwîstiyên xwe yên jiyanê û mirovî dabîn bike. Ji bo vê yekê jî di bin navê komîteya aborî û tendûristiyê de rexê dinê jî hikûmeta navendiya ku heyî dabîn nekirina pêdiwîstiyên tendûristiyê yên ku nexweşan pêşwazî dike. Her çixwasî kêm jî be gel bi derfetên xwe yên teng hewl dide ambargoyê vala derbixe û vala derxistiye jî. Ji bo vê yekê jî ev ambargo ev çû sala xwe ya 4’emîn de berdewam dike û ne diyare ku heya kengî dê ev ambargo berdewam bike. Ji ber vê yekê jî gel 29 salên xwe di vê şoreşê de keliyaye. Di vê şoreşê de bedelên giran hatin dayîn û xwîn hatiye rihandin. Bi can û malên xwe û bi hemû awayên xwe ve pêve girêdayî bi rêbertiya xwe bi israr e. Ji ber vê yekê jî ambargoya ku berdewam dike heya ku kîjan astê diçe bila biçe gel di biryara xwe de bi israre. Gelê wargehê di vê yekê de gihiştiye wê asta zanebûnê ku tevahî lîstokên ku tên meşandin ji bo hilweşandina wargeh û pergala rêbertiyê ye. Neteweya demokratîk, konferalîzîma demokratîk a ku pêşengî ji tevahî cihanê re dike, plan û projeyên hêzên gilobal ên bi hemû awayê xwe ve bi komploya, hilweşandin û xirapkirina civakê ve mijûlin. Bi hemû awayên xwe ve alternatîfek ji bo civakê, ji bo xwe bi xwe rêvebirina şeklê rêvebiriya xwe civakî de gelê wargehê li ser vê yekê xwedî zanistek bilinde. Bi hemû awayî ji bo têkbirina vê fikrê heyî ye. Di heman demê de têkbirina fikrê heyî de dûrxistina ji fikrê rêbertî ye. Ji ber vê yekê jî gelê wargehê bi hemû awayên ambargo, êriş û şêwazên xwe ve hilweşandina ambargoyê de di rêvebirtiya xwe de bi israre. Vê yekê jî demek be jî gav şûnde neavêtiye. Ji bo vê yekê jî em dibêjin gelê wargehê ku heyî di nava van salên derbasbûyî yên ambargoyê de hewl dide di milê aboriyê de xwe bi xwe alternatîfên xwe jiyanî diafirînin.”

 

‘DI WARÊ TENDURISTIYÊ DE TENGAVÎ HEYE’ 

 

Çîçek, da zanîn ku wek wargeh ji ber pergalek wan a girêdayî xwe rêvebirtiya wan a navxweyî heyî komîteya aborî bi pêve girêdayiye û wiha axivî: “Koperatîfên gel ên heyî bi dabînkirina her koperatîfekî de bikaribe hinek malbatan çar pênç kesên ku bikaribe hem malbata xwe bide rêvebirin, hem jî bikaribe karê aboriyê bide meşandin. Xebatên komîteya amadekar jî tên meşandin. Bi derfetên xwe yên kêm rûxmî kêmanî yên ku heyî bi derfet kêm jî be, cihên kar hatine xûliqandin û hejmarekî her malbatekî de hewl dide keda destên xwe jiyana xwe ya rojane bikaribe hinek pêwistiyên wê dabîn bike. Wargehê xwe rêvebirina di tîmarkirinê de pirsgirêkên cidî nayên jiyîn. Gelek xwe bi xwe dikare hemû pêwistiyên xwe bêyî ku mihtacê kesî bibe dikare pêşwazî bike. Ji ber vê yekê jî tengaviyên ku tên jiyîn ber bi çavin. Bi taybetî di milê derûniya zarokan de, nexweşiyên dayikan, jinên dûcanî û nexweşiyên kronîk nikarin pêdiviyên xwe pêk bînin. Ji bo vê yekê jî tengavî heye.” 

 

‘NETEWEYÊN YEKBÛYÎ BERPIRSYAR E’

 

Çîçek, destnîşan kir ku tevî wargeh di bin sîwana Neteweyên Yekbûyî de ye jî êriş, gef û ambargo tên meşandin û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Wargeha ku di bin sîwana Neteweyên Yekbûyî de ye, ragihandinek fermî ku destên xwe ser wargehê kişandin ji çapemenî û raya giştî re nedaye kirin. Lê dîsa jî berpirsyartiyên xwe yên hemberê gelê penaber bi taybetî jî gelê wargehê ku di salên 90’î de penabertiya wan a siyasî ya ku bêyî mafên wan ji destên wan hatine girtin, êrişên ku li ser wan hatine pêk anîn, bê mafiya ku li gundên wan hatiye kirin nayîne bi cih. Ji ber dewleta faşîst a Tirkiyê rêya penabertiyê girtiye ber çavan, hemû awayên xwe ve Neteweyên Yekbûyû vê pênabertiya gelê wargehê weke penaberên siyasî pejirandiye û divê heta kêliyê dawiyê ku  bigihîje armanca xwe. Di bin armanca xwe de hemû mafên xwe yên jiyanî yên ku ji dest hatine girtin bi dest bixe, ji bo vê yekê jî Neteweyên Yekbûyî li ser de berpirsyare. Lê belê li aliyê din ne ji pêwistiyên jiyanî ne ji pêwîstiyên tendûristiyê û ne jî pêwistiyên aborî da ezra ku ji bo wargehê berê da dihat dabînkirin, di salên 2000’î de niha bi tu şêweyan alîkariyek wargehê re nayê kirin. Derbarê vê de jî agahiyek parve nekiriye. Ji bo vê yekê jî em wek gelê wargehê dibêjin sereke ji ber helwesta Neteweyên Yekbûyî nerehetiyek heye. Gelê wargehê di vê aliyê de dixwaze weke Neteweyên Yekbûyî ku ku wargeh di bin sîwana wan de ye cihê wan ê fermî di nava gelê wargehê de heye, werin cihê xwe rûnin û li wê derê pêwistiyên gelê wargehê pêk bînin. Di nava wargehê de kêmasî heye. Pirsgirêkên ku yên jiyanê ku rû didin ji tendûristiyê bigire heya perwerde bigire û şêwazê xwe rêvebiriyê ku bixwazibe weke jin pêwîstiyên ku heyîn dabîrkirinê de di hemû aliyan de weke civak bi taybetî çav li rêyeke Neteweyên Yekbûyî heye. Bendewariya gelê wargehê ji ber ku di bin sîwana wan de jî Yekitiyên Yekbûyî heye.”

 

‘NETEWEYÊN YEKBÛYÎ ERK Û BERPIRSIYARIYA XWE BI CIH NAYÎNE’

 

Çîçek, destnîşan kir ku ji ber ambargoya ku li ser Wargehê tê sepandin bi hemû awayî ve li dijî ehlaqê mirovahiyê ye û wiha got: “Bi taybetî jî gelek eger medenî yên sivîl be û di nav de hejmarek berbiçav ên ku zêde zarok di navê de jiyan bike, jin, kesên kal û pîr û astengdar hebin pêve girêdayî ambargoyeke şidandî tê meşandin.  Beramberî vê bê helwestmayîn û Yekitiya Neteweyî hetanê niha ji rayagiştî re daxuyaniyekî jî nedaye û ev jî cihê gûmanê ye. Ev bi xwe jî tê wê wateyê ku bi Neteweyên Yekbûyî hemû awayên xwe ve hevkariya hêzên ku ambargo danîne ser wargehê dike û di bin bandora wan de maye. Ji ber vê yekê jî eger ku Neteweyên Yekbûyî xwedî li erk û berpirsyartiya xwe derbiketa dê gelê wargehê di roja me ya îro de ne di vê astê de bibûya. Ne di bin êriş, zext û ambargoyan de bibûya. Weke ambargoya ku tê meşandin heta astegê vala derxistina wê çêbûye. Lê di milê Neteweyên Yekbûyî de eger ku berpirsyartiyên xwe li hemberê gelê wargehê pêk bianîba dibûya ku heta niha ev ambargo bi dawî bihatiba û gelê wargehê jî di bin van zexta heyî derketiba. Li aliyê din jî di milê tendûristiyê de pir zor û zehmetiyên mezin tên kişandin. Taybet Wargeha Şehît Rûstem Cûdî ku ev qas nexweşî, zehmetiyan rê rû bi rû mayîn heyanî van salên dawiyê gihiştiye rewşekî wisa ya jiyanê û şûnde ambargoya ku hatiye şidandin milê tendûristiyê de jî pir bandorên neyînî dide çêkirin. Di vê milê tendûristiyê de me gelek caran îstatîkan parve kiriye. Gelê wargehê yên nexweşiya kronîkên ji ber ambargoyê dabînkirina dermanan de zehmetiyan dikişînin. Ji ber ku hîn derman hene li wargehê nayê dîtin. Ji ber vê yekê zor û zehmetiyên mezin tên jiyîn. Di nava wargehê de bi salane ji salên 2000’î hetanê niha nexweşxaneya ku girêdayî NY’yê ye heye. Lê belê Yekitiyên Yekbûyî ji bo dabînkirina wê, erk û berpirsyariyên xwe yên mirovî derketin de ji bo nexweşxaneyî tu gav nayê avêtin. Di milê madî de pêşwazîkirina tendûristiyê de zehmetî tên jiyîn. Taybet wargeh ew qas di bin êriş, gef û zextan de jî zehmetî tên jiyîn. Heta niha gelek jinên ducanî di noqteyên kontroên PDK’ê de zarokên xwe dest dane û kesên ku nexweşbûn bû sedem ku jiyana xwe ji dest bidin. Ji ber vê yekê jî gelê wargeh bendewariyek wan ji PDK’ê nîne. Di aliyê hikûmeta navendî ya Irakê jî zehmetî tên jiyîn. Hewldanên çareseriyê tên meşandin. Lê belê heta astengî jî tengasî tên jiyîn. Di bin pandemî, êriş û ambargoya heyî de hewl dide bi derfetên xwe yên bi israr de jiyana xwe bide rêvebirin.”

 

‘HÊZÊN KU XWE BÊDENG DIKIN HEVKARIYA VAN ÊRIŞAN DIKIN’

 

Çîçek, destnîşan kir ku rewş û şerê li wê derê herî zêde bandorê li jin û zarokan dike û wiha dawî li axaftina xwe anî: “Ji sala 2018’an vir ve êrişên li ser wargehê tên pêkanîn. Taybet 2014’an de bi êrişa DAÎŞ’ê ya ku li ser wargehê hat pêkanîn, derketina gelê wargehê û piştre zivirandin de her ku diçe çavên hêzên derve, ne nêrxazên wargehê ne li ser wargehê giran dibe. Bi taybetî jî bi xwesteka dewleta faşîst a Tirkiyê ji aliyê PDK’ê û hêzên ku xwe bêdeng dikin hevkariya van êrişan dikin. Ji 2018’an şûnde bi awayek ber bi çav êrişên firokeyên cengê bê mirov û ji aliyekî dinê jî êrişên DAÎŞ’ê ku li ser wargehê tên pêkanîn. Hema hema ji sê kesan du kes jin û zarok in. Ji bo vê yekê bi awayekî neyînî, di milê derûniyê de bandorekî neyînî li ser zarokan dide kirin. Ji ber ku di her êrişên pêk tên de yê ku di milê derûniyê de di milê fîzîkî de dibe qûrban zarok in. Zarokên wargehê jî êrişên ku pêk tên de di aliyê neyînî de jê bandor dibin û tirsek dide çêkirin. Ji bo pêşî girtina van êrişan Yekitiyên Neyeweyî û hêzên din tu bertekek nîşan nedaye. Dibe ku her ku biçe êrişên giran li ser wargehê bên kirin. Dibe ku di milê derûniyê de jî êrişên giran bên kirin. Gelê wargehê bi berxwedan û helwesta xwe hewl dide hemû êrişên heyî vala derbikexe. Di êrişên 2018’an şûnde firokeyên cengê yên bê mirov li ser wargehê tên pêkanîn. Gelê wargehê ji ber bêdengiya Yekitiyên Neteweyî bertekên wan pir bilinde. Gelê wargehê her wiha bertek nîşanê hikûmeta navendî ya Iraqê jî didin. Ji ber ku jîngeh û wargeh girêdayî hikûmeta navendî ya Iraqê ye. Bêdengiya ku heyî nepêjerandina wî ye. Bi berxwedana xwe vala derxistina vala derxistina bêdengiya heyî gelê wargehê heya lûtkeyê hewl dide dengê xwe bigihîne hemû cihan û hêzên peywirdidar. Heta sala 2023’yan ya ku sedsala hevpeymana Lozanê ye û sedsala di bin destên hêzên emperyalîst û gilobal de hewl dide êrişên ku tên pêkanîn, taybet li ser gelê kurd û li çar parçeyan bi berxwedana xwe hewl dide pûç bike.”